Công nghệ blockchain sẽ thay đổi mọi thứ: ngành vận tải, hệ thống tài chính, chính phủ… Chà, chắc bạn đã nghe về những điều trên từ rất lâu rồi, 3 năm hay 5 năm dễ có khi. Nhưng chúng ta đang ở đây, những ngày cuối cùng của thập kỷ đầu tiên mà thế giới biết đến bitcoin & blockchain, chúng ta vẫn hoài nghi như cách đây 3 năm 5 năm. Có bao giờ bạn đặt ra câu hỏi, nếu Blockchain thay đổi được nhiều thứ như vậy, đâu là điều sẽ không thay đổi? Có phải chăng Blockchain là một giải pháp đang đi tìm kiếm vấn đề để giải quyết.
Blockchain là gì?
Về cốt lõi, blockchain là một bảng tính được tô vẽ thêm một số tính năng (kiểu như Excel với một bảng tính). Nói cách khác, một cách mới để lưu trữ dữ liệu. Trong cơ sở dữ liệu truyền thống thường có một người phụ trách, người đó quyết định ai có thể truy cập và nhập dữ liệu,đồng thời cũng có thể chỉnh sửa và xóa dữ liệu đó. Với Blockchain,không ai chịu trách nhiệm và bạn không thể thay đổi hoặc xóa bất kỳ điều gì, chỉ có thể xem và nhập dữ liệu.
Việc ứng dụng đầu tiên của blockchain, và cũng là ứng dụng nổi tiếng nhất – và thực tế là duy nhất – là bitcoin, loại tiền kỹ thuật số cho phép bạn chuyển tiền từ A đến B mà không cần sự tham gia của ngân hàng.
Cơ chế này hoạt động ra sao? Hãy tưởng tượng rằng tiền cần được chuyển từ A sang B. Các ngân hàng biết cách làm điều này. Tôi yêu cầu ngân hàng gửi tiền cho B. Ngân hàng thực hiện các kiểm tra cần thiết – Có đủ tiền trong tài khoản không? Số tài khoản có tồn tại không? – và khai thác vào cơ sở dữ liệu của chính nó: gửi tiền từ A cho B.
Điều này hơi phức tạp hơn với bitcoin. Bạn thông báo yêu cầu thanh toán thông qua một cuộc đối thoại khổng lồ: một bitcoin từ A cho B! Sau đó, có những người dùng (được gọi là thợ đào) thu thập các giao dịch khác nhau trong các khối nhỏ.
Để thêm các khối giao dịch này vào sổ cái blockchain công khai, các thợ đào phải giải một câu đố phức tạp (thực tế là, họ phải tìm ra một số rất lớn từ một danh sách rất dài các con số). Việc giải câu đố đó mất khoảng 10 phút – và nếu nó được giải nhanh hơn, chẳng hạn như vì mọi người sử dụng nhiều phần cứng hơn để giải câu đố, thì nó sẽ tự động trở nên khó hơn.
Sau khi câu đố được giải quyết, các thợ đào sẽ thêm các giao dịch vào phiên bản mới nhất của sổ cái blockchain, trong phiên bản mà họ đã lưu cục bộ. Họ sẽ đăng một thông báo vào cuộc trò chuyện: chúng tôi đã giải quyết nó, kiểm tra thử đi nè! Mọi người đều có thể xác minh rằng giải pháp trên là đúng và mọi người đều cập nhật sổ cái blockchain của riêng họ. Thì đấy! Giao dịch hoàn tất. Như một phần thưởng cho công việc của họ, những người khai thác nhận được một số bitcoin.
Ơ nhưng mà, câu đố là sao?
Tại sao lại có một câu đố? Nếu mọi người đều A theo đúng luật chơi, bạn sẽ không cần câu đố làm gì cả. Nhưng hãy tưởng tượng ai đó muốn dùng một số tiền 2 lần. Tôi nói với cả Hoàng và A: “Ê, tôi gửi ông 1 bitcoin này.”
Ai đó sẽ phải kiểm tra xem giao dịch đó có chính xác không. Và các thợ đào làm công việc mà một ngân hàng thường làm: họ quyết định xem một giao dịch nào đó có thể được thực hiện hay không?
Tất nhiên, một thợ đào có thể cố gắng lừa đảo hệ thống bằng cách đồng ý với tôi. Nhưng những người khác có thể phát hiện ra ngay nếu tôi dùng cùng một số tiền hai lần và họ có thể từ chối cập nhật blockchain. Vì vậy, người chơi sai luật dù đã bỏ rất nhiều công sức ra nhưng lại chẳng thu được gì. Và vì rất khó để giải ra con số, bạn cần phải tuân thủ các quy tắc.
Điều này là khá kém hiệu quả. Và sẽ đỡ phức tạp hơn rất nhiều nếu bạn tin tưởng ai đó quản lý dữ liệu của mình (ví dụ: ngân hàng). Nhưng đó chẳng phải là những gì Satoshi Nakamoto đứng lên chống lại hay sao? Ông không tin vào các ngân hàng – những người hoàn toàn có khả năng làm cho tiền bốc hơi khỏi tài khoản của bạn. Vì vậy, ông đã phát minh ra bitcoin.
Và bitcoin đã hoạt động, nó tồn tại, và theo thống kê mới nhất, có gần 1.855 loại tiền tệ giống bitcoin đang hoạt động.
Tuy nhiên, thành công của bitcoin không hề trọn vẹn. Tính đến thời điện hiện tại, vẫn có rất ít cửa hàng chấp nhận tiền kỹ thuật số. Tốc độ giao dịch rất chậm (đôi khi một giao dịch mất chín phút, đôi khi là chín ngày!), Rất nhiều rắc rối (bitcoin chưa bao giờ nổi tiếng về sự thân thiện với người dùng phổ thông cả) và rất không ổn định (yeah, mấy ngày cuối tháng 11 qua các bạn đều trải nghiệm điều đó rồi đấy).
Không chỉ vậy, môi trường phi tập trung hoàn hảo mà Nakamoto mơ ước, cụ thể là tránh được các bên thứ ba, vẫn còn xa tầm tay. Trớ trêu thay, việc vận hành mạng lưới giờ cũng đang nằm trong tay một số ít bể đào lớn trên thế giới.
 |
“Chữ B mà bạn nên quan tâm nên là (B)lockchain chứ không phải (B)itcoin” |
Trong khi đó, Bloomberg ước tính ngành công nghiệp blockchain trên toàn thế giới vào khoảng 700 triệu USD (hơn 600 triệu Euro). Các công ty lớn như IBM, Microsoft và Accenture đã dành hẳn ra bộ phận dành riêng cho công nghệ mang tính cách mạng này. Ở Hà Lan, có tất cả các loại trợ cấp dành cho các kế hoạch đổi mới blockchain.
Vấn đề duy nhất là có một khoảng cách rất lớn giữa viễn cảnh hứa hẹn và thực tế. Tuy nhiên, có vẻ như các dự án blockchain trông đẹp nhất trên các bản thuyết trình gọi vốn., bởi vì hầu hết trong số chúng đều chết yểu, cũng theo nghiên cứu của Bloomberg. Cơ quan đăng ký nhà đất của Honduras đã có kế hoạch sử dụng blockchain, giờ kế hoạch đó vẫn đang nằm trên giấy. Nasdaq cũng ấp ủ những dự định lớn lao với blockchain, cũng chẳng có gì xảy ra cả. Ngân hàng Trung ương Hà Lan thì sao? Cũng không. Trong số hơn 86.000 dự án blockchain đã được khởi động, 92% đã bị bỏ rơi vào cuối năm 2017, Deloitte cho hay.
Nhưng tại sao cơ chứ?
Một người được khai sáng, sau đó đã trở thành nhà phát triển blockchain, Mark van Cuijk, giải thích một cách ngắn gọn: “Bạn có thể sử dụng xe nâng để mang một thùng bia bỏ lên quầy bếp nhà bạn. Nhưng cách đó lại không hiệu quả lắm. “
Không kể đến những vấn đề như quyền riêng tư (bao gồm cả quyền được lãng quên), vấn đề bảo mật hay ẩn danh trên mạng lưới, việc gần không thể đảo ngược được những sai lầm có thể gặp phải trong quá trình vận hành (đúng rồi đấy, con người sẽ mắc lỗi, không sớm thì muộn thôi) hay vấn đề lừa đảo và tiêu tốn năng lượng một cách quá lãng phí, chúng ta sẽ nói đến vấn đề lớn nhất ngăn cản blockchain làm được những gì nó được kỳ vọng.
Chúng ta hãy quay trở lại với câu hỏi đặt ra ở đầu bài viết: blockchain thực sự giải quyết được vấn đề gì? Được rồi, nếu dùng bitcoin, các ngân hàng không thể tự ý xóa tiền khỏi tài khoản của bạn. Nhưng điều này có thực sự xảy ra không? Bạn đã bao giờ nghe đến việc ngân hàng cứ tự nhiên lấy tiền ra khỏi tài khoản của ai đó chưa? Tôi thì chưa. Nếu một ngân hàng làm điều gì đó như vậy, họ sẽ bị lôi ra tòa và bị tước giấy phép ngay lập tức. Về mặt kỹ thuật thì có thể; về mặt pháp lý, đó chẳng khác nào một bản án tử hình.
Tất nhiên ở đâu cũng không thiếu những kẻ lừa đảo, nhân chi sơ tính bản ác là vậy. Nhưng hãy để ý mà xem, trong các vụ lừa đảo, vấn đề lớn nhất nằm ở nguồn cung cấp dữ liệu (ví như có ai đó đánh tráo một miếng thịt ngựa thành thịt bò), chứ không phải các bên quản lý dữ liệu (như một ngân hàng chịu trách nhiệm quản lý tiền của bạn).
Xét đến đề xuất tích hợp công nghệ blockchain vào cơ sở dữ liệu của Cơ quan Địa chính chẳng hạn, liệu nó có thể giải quyết những vấn đề ở các quốc gia với bộ máy chính quyền quan liêu? Ví dụ như Hy Lạp, nơi có đến 20% tòa nhà được xây dựng không phép. Tại sao tình trạng này lại xảy ra? Bởi vì người Hy Lạp cứ tự tiện xây nhà và các tòa nhà không có trong cơ sở dữ liệu của Cơ quan Địa chính cứ vậy mà mọc lên.
Vấn đề là blockchain chẳng thể làm gì để cải thiện vấn đề đó cả. Xin lưu ý, blockchain là một cơ sở dữ liệu – nó không phải là một hệ thống tự điều chỉnh để kiểm tra được tính đúng đắn của các dữ liệu đầu vào, chứ đừng nói đến một hệ thống yêu cầu ngừng hoạt động của các tòa nhà được xây dựng trái phép. Blockchain cũng hoạt động theo cơ chế tương tự bất kỳ cơ sở dữ liệu nào: Nếu dữ liệu đầu vào là rác, thì dữ liệu đầu ra cũng là rác.
Hay như cây bút Matt Levine của tờ Bloomberg đã viết: “Hồ sơ blockchain được mã hóa, không thể thay đổi, không thể sửa chữa được của tôi, thứ chứng minh rằng tôi có 10.000 cân nhôm trong nhà kho sẽ chả có tác dụng gì với ngân hàng nếu sau đó tôi tuồn toàn bộ số nhôm này ra khỏi nhà kho qua cửa sau”.
Dữ liệu phải phản ánh thực tế, nhưng đôi khi thực tế đã thay đổi mà dữ liệu không phản ánh kịp thời. Đó là lý do tại sao chúng ta có công chứng viên, giám sát viên, luật sư – tất cả những người đang làm những công việc nhàm chán mà blockchain nghĩ là có thể thay thế được.